Bir eylem gerçekleştirirken özgür müyüz? İstediğimiz gibi, istediğimiz her şeyi yapabiliyor muyuz? Bizi sınırlayan kurallar var mı? Eğer bizi sınırlayan kurallar varsa eylemlerimizde özgür değil miyiz?
Tabii ki bu soruları bizden önce de soranlar olmuş. Mesela insan eylemlerinde özgür değildir diyenler (Deterministler);
Deterministler insanın bir eylemde bulunacağı zaman toplum baskısından, ahlaki ve hukuki kurallardan ve bazen de korkudan kısıtlandığını savunurlar ki; bence bu çok doğru, günümüzde bile bazı insanlar ceza almayacaklarından emin oldukları durumlarda akla hayale gelmeyecek eylemler yapabiliyorlar. Ya da kesin hukuki kurallar veya yaşadığı çevreden göreceği ciddi bir tepki, dışlanma korkusu vs. varsa kendisine engel olabiliyorlar.
İnsan eylemlerinde özgürdür diyenler de (İndeterministler);
‘’İnsanı eylemde bulunurken kısıtlayan hiçbir şey yoktur, fakat gerçekleştirdiği eylemlerinin sorunluluğunu üzerine alır’’ düşüncesini savunurlar. Mesela çevremizde gerçekleştireceği olumsuz bir eylem için ‘’ben eylemi gerçekleştireyim de gerekirse cezam neyse katlanırım’’ diyen insanlar yok mu? Ya da böyle bir şey hiç duymadık mı?
Ahlaki özerkliği savunanlar da var (Oto deterministler);
İnsanın davranışlarını etkileyen nedenler olsa da kişi kendi ahlaki değerlerini kendisi oluşturur. Bu ahlaki değer oluşturmadaki özgürlüğü belirlemedeki en etkin neden insanın kişiliğidir. Örnek verecek olursak hızsız bir ailede doğan bir çocuk kendi ahlaki değerlerini kendi belirleyip hırsızlığı reddedebilir. Ya da bunun tam tersi de olabilir.
Bir de özgürlükçü olanlar var (Liberteryanistler);
Bu düşünceyi savunanlar ahlakı kuralları reddeder. İnsanlara ahlaki kısıtlamalar yapılmaması gerektiğini savunurlar. Aslında bu düşüncenin temelinde insanın kendini bilmesi yatıyor. İnsanın akıllı bir varlık olduğunu, doğruyu kendisinin bulabileceğini, insanın eylemlerini kısıtlayacak herhangi bir kuralın olmaması gerektiğini savunuyor.
En güzeli! de Kaderciler (Fatalistler);
Bu görüşü savunanlar yapacağımız ya da yapmayacağımız tüm eylemlerin önceden belirlenmiş olduğunu her şeyin yazgımızda yazılı olduğunu savunurlar. Böylece yaptıkları eylemlerin hiçbir sorumluluğunu almazlar ki, en rahatı da bu dur bence istediğin eylemi gerçekleştirip kaderim böyleymiş demek 🙂
Şimdi lütfen herkes kendine şu soruyu sorsun ‘’Ben eylemlerimde özgür müyüm?’’
