Neden Böcek Yemeliyiz?

Böcek yemek çoğumuz için berbat bir fikir. Memeli,kanatlı ve yüzen hayvanların cesetlerini afiyetle yiyen insan hayvanı, böcek yemekten tiksinecek bir narinlik göstermekte.Tabii burada evinizin banyosunda karşılaştığınız, kanalizasyondan çıkan böcekleri yemenizden bahsetmiyoruz.Ancak  dünyanın pek çok yerinde yenilebilir böcek üretimi yapan yerler bulunuyor ve bu böcekler  en az yediğimiz etler kadar temiz, sağlıklı ve zengin bir protein kaynağı.

Artan dünya nüfusu ve çevre kirliliği ile buna eşlik eden iklim değişiklikleri birçok tartışmayı da beraberinde getiriyor. Bu doğrultuda, Avrupa Birliği de, çevre ve besinlerin sürdürülebilirliği için kaynakları daha verimli kullanmayı ve sera gazları oluşumunu azaltmayı hedefliyor. Hayvan yetiştiriciliği, önemli miktarda sera gazı oluşumuna yol açtığı için hayvansal yiyeceklerin tüketiminin azaltılarak, tarımsal uygulamaların arttırılması önemli hedefler arasında yer alıyor. Bu doğrultuda et, balık ve diğer deniz ürünleri, süt, yumurta gibi temel hayvansal protein kaynaklarının, daha sürdürülebilir olan besinlerle ikamesi tartışılıyor. Baklagiller veya soya gibi bitkisel protein kaynaklarının üretim ve tüketimini artırmak bir seçenek olarak değerlendirilirken ek olarak, uzak doğu ülkelerinin çoğunda tüketilen ancak dünyanın diğer coğrafyaları için oldukça yeni ve farklı olan diğer protein kaynaklarının özellikle de böcek ve yosunların tüketimi konusu da tartışılıyor. Birçok Uzak doğu ülkesinde temel besin kaynağı olarak tüketilen böcekler ve yosunların yeni protein kaynağı olarak Avrupalılara nasıl anlatılacağı ve bu yiyeceklere yönelik yasal düzenlemeler ile pazarlama konusundaki potansiyel zorlukların nasıl aşılacağı konusunda tartışmalar gündeme geliyor.

Yenilebilen yaklaşık 1400 böcek türü olduğu biliniyor. Protein ve buna ek olarak lif yani posa içeren yenilebilir böceklerin, vitamin ve mineral içeriği ise türüne, büyüme evresine ve beslenmesine yani yemlerinin bileşimine göre değişiklik gösterebiliyor.

Gıda Olarak Kullanılan Bazı Böcekler

Kelebekler ve güveler (Lepidoptera takımı)

Güvelerin (ve kelebeklerin birkaç türü) pek çok türünün larvaları (tırtıl) gıda olarak kullanılır. Afrika’da özellikle besin kaynağı (protein, yağ, vitamin ve mineraller) olarak önemlidirler. Yalnızca bir ülkede, Kongo (eskiden Zaire), 30’dan fazla tür yetiştirilir. Bazı tırtıllar sadece bölgesel köy pazarlarında satılmalarının yanı sıra bir ülkeden diğerine de geniş ölçüde nakledilirler. Tırtıllar Botsvana ve Güney Afrika’da konservelenirler. Kırsal tarım bölgelerinde, pazarda satılmadan önce genellikle güneşte kurutulurlar. Yetişkin güveler ve kelebekler yenilmezler – kanatları ve vücutları onları çok renkli yapan yassı pullar ve kıllarla kaplıdır.

Gerçek böcekler (Hemiptera takımı)

Bu takımda gıda olarak kullanılan böceklerin pek çoğu suda yaşar. Ünlü “Meksika havyarı” veya ahuahutle, suda yaşayan çeşitli Hemiptera türlerinin yumurtalarından meydana gelir; bunlar yüzyıllardır Meksika’da su tarımının temelini oluşturmuşlardır. Asya’da bir tür olan “dev su böceği,” şimdilerde Tayland‘dan dünyanın her yerindeki Asyalı gıda dükkanlarına ihraç ediliyor.

Ağustosböcekleri (Homoptera takımı)

Bu takım yaprak biti ve yaprak zararlısı gibi önemli tarım zararlılarından pek çok böceği içerir, fakat sadece ağustosböcekleri insan yiyeceği olarak büyük ölçüde kullanılır. Bazı türlerin kurtçuk safhasından çıkmış fakat henüz gelişememiş olanları, “periyodik ağustosböcekleri” olarak bilinirler, yeraltında köklerin üzerinde beslenerek 17 yıl geçirirler. 17 yıl sonra topraktan gün ışığına çıkarlar, bir ağaç gövdesine veya çit çubuklarına tırmanırlar ve yetişkinlik evresi için deri değiştirirler. Periyodik ağustosböcekleri yalnızca her birkaç yılda bir yer üstünde ortaya çıkarak herhangi bir yerde “kuluçka” meydana getirirler. Fakat ortaya çıktıkları zaman çoğu kez çok fazla sayıdadırlar. Bu zamanda gıda olarak toplanılırlar, hatta bazen Amerika’da okula giden çocuklar tarafından bile toplanılırlar. Pek çok ağustosböceği daha kısa yaşam evresine sahiptir ve şimdi batı Amerika’da olduğu gibi, bazıları Hint kabileleri tarafından gıda olarak toplanırlar. Bunlar diğer pek çok ülkelerde düzenli olarak yenilirler ve bazıları çok iridir. Hatta Malezya’da yaşayan bir ağustosböceği türü yaklaşık 18 cm kanat genişliğine sahiptir.

Beyaz karıncalar (Isoptera takımı)

Beyaz karıncalar en çok Afrika’da geniş ölçüde gıda olarak kullanılırlar. Bunlar işçi, asker, kanatlı yetişkinler ve kraliçeden oluşan kastlara bölünmüş sosyal böcek kolonileridir. Kraliçe çok iri olur ve binlerce yumurta yumurtlar. Bazı türlerin kolonileri termitaria denilen ve 20 fit yüksekliğe kadar çıkabilen topraktan yapılmış geniş tepecikler inşa ederler. Periyodik olarak, kanatlı yetişkinler fazla miktarda yığın halinde meydana çıkarlar, uçarken çiftleşirler ve sonra yeni koloniler oluşmaya başlar. Işıktan yüksek derecede cezbolurlar, hatta mum ışığından bile ve bu da onları gıda olarak kullanmak için yakalamanın bir yoludur. Kanatları koparılıp kızartılan beyaz karıncalar lezzetlidirler. Kraliçe karıncalar özel bir ikram olarak sayılırlar ve çoğu kez çocuklar ve büyükbaba ve büyükanne için ayrılırlar.

Arılar, karıncalar ve yabanarıları (Hymenoptera takımı)

Arılar ve yaban arılarıyla birlikte, genellikle arı veya yaban arısı “kuluçkası” da (larva/pupa) yenilir. Pek çok yetişkin arı ve yaban arılarının tadı iyi değildir fakat istisnalar vardır. Konserve yaban arısı, kanatları ve bütünüyle Japonya’da satılır ve yaban arısıyla pişirilmiş pilav eski İmparator Hirohito’nun en sevdiği yemektir. Karıncalarla birlikte, larva ve/veya pupa da genellikle yenilir fakat her zaman değil. Güney Amerika’da bazı yerlerde sinema ve tiyatrolarda patlamış mısır yerine kızarmış yaprakkesici karınca karnı satılır. Bazı kültürlerde, arı yuvaları baldan çok arı kurtçukları için toplanılırlar. Meksika’da escamole olarak bilinen bazı karınca pupası çeşitleri en güzel restoranların menülerinde bulunurlar. Bunlar tereyağıyla veya soğan ve sarımsak ile birlikte kızartılıp servis edilirler.

Kınkanatlı böcekler (Coleptera takımı)

Kınkanatlı böcekler başkalaşımlarını tamamlamışlardır. Larva, pupa ve/veya pek çok türün yetişkinleri gıda olarak kullanılırlar. Açıkça, insanlar yetişkin kınkanatlı böcekleri bütün olarak yemezler; pişirmek için hazırlama esnasında sert kısımları (kanatlar, bacaklar ve kafa) ayıklanır. Larvalar (bazen kurtçuk da denilir) yumuşak vücutludurlar.

Çekirgeler, cırcırböcekleri, vs. (Orthoptera takımı)

Çekirgeler ve cırcırböcekleri ve bunların akrabaları insanların beslenme tarihinde önemli bir rol oynadılar. İlk önce kanatlarını ve bacaklarını ayıkladıktan sonra kızartmak ve sote etmek sıkça kullanılan pişirme yöntemidir. Soğan, sarımsak, arnavutbiberi, kırmızıbiber veya soya sosu gibi çeşniler eklenilebilir. İnago olarak bilinen şekerle kaplanmış çekirgeler Japonya’da sevilen bir kokteyl çerezidir.

Bastonlar ve yaprak böcekleri (Phasmatodea takımı)

Bu böcekler Asya’da birkaç yerde ve Papua yeni Gine’de gıda olarak kullanılırlar.

Beslenme Alışkanlıklarındaki Değişim

Görüldüğü gibi başta Asya ve Afrika ülkelerinde böcek kaynaklı gıda temini tüketilen gıdaların yarısını teşkil eder. Avrupa ve Amerika kıtalarında bu oran, çoğu yerlerde yasak olmasından ve uzmanlar tarafından uygun görülmemesinden ötürü çok düşük seviyelerde seyretmektedir. Avrupa’da bu yasağı kırıp piyasaya un kurtları, cırcır böceği ve çekirgeler olmak üzere resmi onayı veren ilk ülke İsviçre Sağlık Bakanlığı oldu.

Böceklerin gıda maddesi olarak üretimi Almanya’da yasak kapsamında. Ancak Köln merkezli “Swam Protein” adlı şirket 3 ayrı damak tadına hitap eden böcek galetalarını Tayland’dan ithal etme yetkisini elde ettiler. İthal ettikleri cırcır böcekli galetalar içinde 80 ile 90 adet böceğin olduğunu ve çikolata, fındık, meyve karışımı tatlarında tüketilebileceğini açıkladılar.

Birleşmiş Millletler Gıda ve Tarım Örgütü FAO, olağan et üretimi gibi böcek üretiminin de ekolojik denge ile uyumlu, ”dünyadaki açlık durumu”na çözüm olabileceğini öngörüyor. FAO, 2014 yılında düzenlediği ”Insects to feed the world” konferansında ”dünyada açlık ile mücadelede” özel sektörü ‘yardıma’ çağırarak, hükümetlerin gıda maddesi olarak böcek üretim ve  tüketimi önündeki yasal engelleri kaldırmasını talep etmişti.

İsviçre’de bu yılın mayıs ayından beri ülkenin ikinci büyük marketler zinciri Coop’un raflarında ”Inseken Burger”ler gıda olarak 8 avroya satışa sunuldu.

1998’de Eat A Bug (Böcek Yemek) kitabını yazan David George Gordon’un bu hareketin öncülerinden olduğunu söyleyebiliriz. Kitapta pek çok böcek yemek tarifi bulunuyor. Böcekler, kızartılabiliyor, haşlanabiliyor, az yağda kızartılabiliyor (roasted), kavrulabiliyor, fırınlanabiliyor, bir miktar yağ ve tuzla pişirilebiliyor. Hatta una karıştırılarak ekmek, kek, kurabiye ve kraker yapımında da kullanılabiliyor.

Entomofaji  (böcek yeme)’nin bize iğrenç gelmesinin nedeni muhtemelen daha çok sosyal öğrenmeye dayanıyor. Böcekler çoğunlukla ölüm, çürüme, dışkı, mukus ve hastalıklarla ilişkilendiriliyor. Pek çok kişinin böcek fobisi var. Bu küçük yaratıkların vücudumuzda gezinmesini düşünmek bile birçok kişinin anksiyete krizine girmesine neden olabiliyor. Ancak üretim çiftliklerinde,  mezbahalarda duygusal canlılar olan memeli hayvanların ve böceklerden çok daha gelişmiş bir sinir sistemi bulunan ve bu nedenle acıyı hissedebilen diğer hayvanların yenilebilir hale getirilme sürecinde yaşadıklarının gerçekten farkında olan birinin bu cesetleri mideye indirirken hiçbir tiksinme duygusu yaşamaması da düşündürücü.

Tadının korkunç olacağını düşünüyoruz ancak yiyenler böcek tadını karides ve tavuk arasında bir tada yakın son derece lezzetli olarak nitelendiriyor. Çekirgeler, karınca yumurtaları ve eşek arıları bir çok ülkede ‘en lezzetli yemekler’ arasında sayılıyor.

Böcek üretimi diğer hayvan üretimleri kadar büyük yetiştirme alanlarına ihtiyaç duymuyor. Böceklerin beslenmeleri kolay ve bir çok ağır şart altında kendi kendilerine yaşamlarını sürdürebiliyorlar.

Şunu da belitrmekte fayda var; yenilebilir böcekler, yetiştirilme koşullarına göre biyolojik veya kimyasal kirleticiler içerebiliyor. Dolayısıyla yenilebilir böceklerin yetiştirilme ve beslenme koşullarının uygunluğunun değerlendirilmesi de büyük önem taşıyor. Örneğin, gıda atıkları yenilebilir böceklerin beslenmesinde kullanılırsa, böceklerin besin öğesi içeriği veya istenmeyen kirletici madde içeriğini nasıl etkileyebileceğine yönelik araştırmalara ihtiyaç duyuluyor. Dolayısıyla bu hizmet pratiğinde de denetim önem taşımakta.

Artan nüfus, ticari et üretiminin çevre üzerindeki giderek artan olumsuz etkisi ve empati kurabildiğimiz duygusal hayvanlara endüstrideki korkunç muameleler düşünüldüğünde  yakın bir zamanda entomofajiye sıcak bakmak oldukça makul görünüyor. Herkes kendini böcek yeme düşüncesine alıştırsa iyi olacak gibi görünüyor çünkü dünyayı daha kötü günler bekliyor.