İnsan türünün yazıyı ilk keşfinden ya da yaratımından günümüze kadar bir saklama kabı olarak kullandığımız, medeniyetlerin kendilerini inşa ettikleri yine sırf bu yüzden yıkıldıkları, her gün çektiğimiz fotoğraflarda estetik bir figür, popüler bir tavır sergilediğimiz, kendi dünyamızdan sıkılıp başka zihinlere misafir olduğumuz, yalnız olmadığımızı keşfettiğimiz, benliğimizin sınırlarına bazan bir balyoz gibi inen bazansa Ötüken’den Olimpos’a Simurg’un tüyleri arasında gezintiye çıkartan, kimini delirtirken kimini aydınlatan Kitap’ın bugün kullandığımız şekline nasıl geldiğini biliyor musunuz ? Bu yazı fazla ayrıntıya girmeden Kitap’ın biraz da magazinsel tarihini merak edenlere ufak bir ışık tutma bahanesiyle yazıldı.
Mısır, Eski Yunan
Kitap’ı taşınabilirlik olarak ele aldığımızda; Antikçağ’dan beri, ağaç yaprakları, kil tablet, keramik vazo parçaları, taş, bez parçaları, fildişi gibi nesnelerde kullanılmıştır.
M.Ö. 3300’lü yıllara dayanan ve M.S 11. Yy’a kadar en yaygın kullanım Mısır coğrafyasında yetişen papirüs bitkisinin saplarından üretilen rulolardır.
Papirüsler, sütunlar halinde; son sütunda eser adı, yaprak sayısı ve satır sayısı yazılı olarak kullanılır.
O dönemde bilimin ve aydınlanmanın beyni olan Mısır, dönemin Kral’ı Bergama Kütüphanesi’nin İskenderiye Kütüphanesi’nin önüne geçmesini engellemek amacıyla papirüs ihracatını durdurunca Yunanlılar hayvan derisinden üretilebilen, daha kullanışlı, dayanıklı ve hayvan bulunan her coğrafyada rahatça elde edilebilen papirüs ile yazı ve kitap serüvenlerine devam etmişlerdir.
Zamanla, tasarruflu ve yumurtanın kabuğundan bile bir şeyler üretmeye çalışan kişi ya da kişiler parşömenin iki yüzünü birden kullanmayı akıl edip, tasarlayarak günümüz defter ve kitap mantığının temellerini oluşturmuşlardır.
Bu temeller, Roma İmparatorluğu’nun, Antik dönemde tabletlerin için oyma ve bal mumuyla birleştirme yöntemini parşomenlerde uygulamasıyla, sağlamlaştırılmış ve iskeleti oluşturularak ‘kodeks’ ismiyle tarihteki yeni biçimine ulaşmıştır. Kitap tarihte bugünki yerini almak için matbaa teknolojisiyle buluşmaya hazırdır. Şimdi Çin’e geçebiliriz 🙂
Çin
Mısır’da papirüs’ün sigarasını yakıp krallınığını keyifle sürdürdüğü yıllarda Çin ağaç kabukları ve bir zamanlar Uygurların para niyetine kullandıkları ipek kumaşlar yoğunlukla kullanılmaktaydı, edebiyatla birlikte yükselişe geçen ipek kumaşlar takdir edersiniz ki, her insan evladının erişebileceği ucuzlukta değildi. Bu pahalılığa isyan eden fakat nasıl bir çağ açtıklarının farkında olmayan Çinliler tarafından M.S.1. Yüzyılda dut ağacından üretilen ilk kağıt, matbaa tabiri caizse -ki bence caiz- Kitap’ın ayaklarını yerden kesen büyülü at olmuştur.
Aydınlanma çoğu zaman Papirüs ruloları çalınan Aristo gibi zenginler aracılığıyla ilerlemiş olsa da, teknoloji çoğu zaman ‘çok pahalı, çok pahalı’ diye herkese rest çeken Elon Musk’lar sayesinde ilerlemiştir. Yaşasın bolluk bereket, yaşasın kapitalizm! Haha:)
Çinlilerin elinde ‘ben burda harcanıyorum’ diyen matbaa, Müslümanlar aracılığıyla 12. Yüzyılda tekniği ete kemiğe büründürmüş insanların yaşadığı Avrupa’ya seyahat ederek Johannes Gutenberg’in eline geçmiş ve günümüz matbaasının babası olma bahtiyarlığını yaşatmıştır. Böylece Kitap attan inmiş ve Hyperloop’a binmeyi başarmıştır.
Birde, benim asıl bahsetmek istediğim mesele günümüz kitap formunda sırta kapak yazma fikrini, kütüphanede sürekli kitapların ön yüzüne bakarak zaman kaybedip sıkılan ve kitabın sırtına adını ve yazarını yazmayı akıl eden Alexander Graham Bell’in yakın arkadaşı Mark Twain ve kitap sırtına ön yüzün kapak tasarımını koymayı düşünen Orhan Pamuk’tur.
Bir sonra ki yazımız, ‘e-kitap’ serüveninde görüşmek dileğiyle, selamlar, sevgiler..
Kaynakça;
Kitabın Tarihi | Ömer Dalkıran – Türk Kütüphaneciği Cilt 27, Sayı 1 (2013)
http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/388/381
Kitabın Tarihi | Albert Labarre – Dost Kitabevi, 2012
