İkbal Mesih kimdir?
Çocuk emeği istismarının sembolü olmuş bir çocuk İkbal Mesih…
İkbal Mesih 1982 yılında Pakistan’ın Lahor şehrinde bulunan Muridke adlı yoksul bir köyde dünyaya gelir. Doğduktan bir süre sonra babası Saif Masih aileyi terk eder, annesi Inayat, evin geçimini sağlamak için birçok ağır işte çalışarak, çocuklarını büyütmeye çalışır. Ancak aile kazandığı parayla geçinemez, ek desteğe ihtiyaç duyar. Çalıştığı ile evini geçindiremeyen anne Inayat, çareyi tefecilerden 600 rupi borç almakta bulur ve borcuna fazlasıyla faiz eklenir. Bir süre sonra da, alınan borç ve faizi ödemeyince, o dönem Peshgi adı verilen ve Pakistan toplumunda yaygın bir şekilde hayata geçirilen bir tür ‘bağlanmış emek sözleşmesine’ imza atmak zorunda kalır. Sözleşmeye göre borcuna karşın günlük 3 rupi borcundan düşülecektir, anne de 4 yaşındaki oğlu İkbal’ı halı dokuma atölyesine yatılı çalışmaya gönderir.
Pakistan’da resmi olmasa da, yerel tefeciler, yani halı tüccarları, özellikle yoksul ailelere borç para veriyor, borç karşılığında ise bağlanmış emek denilen ve çocuklarının halı atölyelerinde çalışmalarını şart koşan bir anlaşmayı kabul ettirerek büyük paralar kazanıyorlardı. Bu tüccarlardan borç para almanın tek yolu, çocuklarını el işi halı üreten atölyelere köle olarak verilmesini kabul etmekti. O yıllarda yüzlerce halı tüccarı binlerce çocuk işçi temin ediyor, köle gibi çalıştırıyordu. Halı tüccarlarının bağlanmış emek sözleşmesi yapmalarının bir nedeni vardı. Özellikle çocuk işçileri çalıştırmalarının arka planında sadece ucuz emekten öte, küçücük parmakların halı dokuma sırasında en iyi düğümü atmaları yatıyordu. 1995 yılına kadar süren bu yarı resmi kölelik ile yerel atölyelerde el yapımı halıların üretimi için yüzlerce köleleştirilmiş çocuk çalıştırılıyordu. Ölmeyecek kadar ekmek ve su verilen çocuk işçiler, atölyelerde yatılı olarak kalıyor, usta başlarının şiddetine, cinsel tacizine maruz kalıyorlardı.
Ayrıca bu krediyi kullanan aileler çocuklarını halı dokuma işini öğrenmeleri için 1 yıl boyunca ücretsiz çalışmaya göndermek zorundaydılar. Bir yıl, yani çıraklık döneminden sonra borç miktarı önceden belirlenen faizi ile ödenene kadar çocuk çalışmak zorunda kalıyordu. Çalışma koşulları öylesine zor ve baskı altında yürütülüyordu ki, çocukların hataları krediye ceza olarak yansıtılıyor, halı tezgahlarında kullanılan malzemelerin zarar görmesi borca ekleniyordu. Beslenme de çocukların zayıf kalmaları üzerineydi ve çoğunlukla ekmek ve su ile yapılıyordu. Bu nedenle çocuk işçiler zayıf kalıyor, çoğu çocuk borçlarını bitirmeden halı atölyelerinden ya kaçıyor, ya da hayatını kaybediyordu…
İkbal Mesih de birçok çocuk gibi, çırak olarak işe başladı, işi öğrenmesi için usta başlarının sorumluluğuna verildi. Dayak yedi, hataları yüzünden cezalar aldı ve zaman zaman kaçma girişiminde bulundu, kaçmaması için demir tezgahlara zincirlendi. 6 yıl boyunca haftanın 7 günü günde 14 saat kölelik koşullarında çalıştırıldı. İkbal,10 yaşına geldiğinde hala 5-6 yaşlarında bir çocuğun fiziksel özelliklerine sahipti. Arkadaşları gibi çok zayıftı, beslenemediği için boyu kısa ve 27 kilodaydı. Devamlı aynı pozisyonda saatlerce ve yıllarca çalışması omurgasının ve bedeninin yamulmasına sebebiyet vermişti. 10 yaşında iken fabrikadan kaçtı. Ancak 1992 yılında rüşvetçi polisler tarafından yakalanıp fabrikaya geri götürüldü ve İkbal’ın tezgaha bağlanması önerildi. Bütün bunlar olurken, Pakistan Yüksek Mahkemesi, esir çalıştırmanın yasak olduğunu ilan etti.
İkbal, bir gün kasabada Köle Emeği Özgürlük Cephesi (Bonded Labour Liberation Front – BLLF) adlı bir grubun toplantısı olduğunu duyar. BLLF’nin toplantısına gitmek üzere yer altındaki köhne fabrikadan yeniden kaçar. Orada 10 yaşındaki İkbal, Pakistan devleti tarafından “peşgi”nin yasadışı ilan edildiğini öğrenir. Bu örgütün de yardımıyla, İkbal’i köle olarak çalıştıran patronunun elinden kurtarmak için gerekli evraklar hazırlanır. Çocukları köle gibi çalıştıran, sömüren halı tüccarı ve aynı zamanda tefeci olan işveren sinir krizi geçirse de, evrakların yasal dayanakları güçlüdür ve engel olunabilecek bir nokta yoktur.
İkbal ise kendi kurtuluşuna sevinse de, arkadaşlarının da kurtulmasını ister. Bu amaçla arkadaşlarına yönelik bir konuşma yapar ve çocukların çalıştırılmasının yasaklandığını söyler:
''Her şeyi öğrendim. Psehgi artık yasak. Özgürsünüz, benimle gelin.''
İkbal diğer çocukları da peşine takarak ilk gününde kendisiyle beraber 34 çocuğu özgürlüğüne kavuşturur. Bu olayın yankısı kentte, ülkede ve hatta dünyada büyük ses getirir. İsviçre ve Amerika’da birçok okula davet edilir ve konuşmalar yapar. ”Bir dokumacı çocuk çalışamayacağından şikayet ettiğinde, yemek odasında ceza odası olarak bilinen karanlık bir dolaba kilitlenirdi. Ayrıca çocukları baş aşağı asarlar ve çoğu zaman da döverlerdi.” diye anlatır İkbal. Mücadele ettiği konuda birçok destek görür. Güzel konuşan ve çabuk ikna eden bir çocuktur. Mücadeleci azmi sayesinde yaşından ve bünyesinden beklenmeyen enerjiyle yorulmak bilmeden çalışır. Konuşmalarının birisinde, “Şimdi işler değişti. Eskiden ben patronlarımdan korkuyordum. Şimdi onlar benden korkuyor” der. İkbal, çocuk işçiliğini deşifre etmeye devam ederek büyük farkındalıklar oluşturur. Tüm dünyada çocuk işçilerle ilgili konuşmalar yapar ve pek çok çocuğun hayatını kurtarır. Artık İkbal Masih, kölelikten kurtulan, batı dünyasında tanınan bir hak savunucudur.
Halı dokuma atölyesinden kurtulduktan sonra Bağlanmış Emek Kurtuluş Cephesi’ne katılır, okula gönderilir, okuma yazma öğrenmesi sağlanır. Normalde 4 sene olan okulunu 2 senede tamamlar. Pakistan’da seçimlerin kaderlerini belirleyebilecek kadar etkili olan halı tüccarları, Peshgi ve çocuk işçilerin çalıştırılmasının yasaklanmasını İkbal’e bağlarlar ve ona karşı öfkeleri güçlenir ve servetlerine engel olan birisi olarak görürler. İkbal’in birçok kez ölüm tehditleri almasına da neden olur. İkbal Mesih, 16 Nisan 1995 yılında Amerika’daki bir okul konuşması sonrası ülkesine döndüğü sırada 13 yaşında iken bir suikast ile öldürülür. İkbal Mesih’i öldüren kişi bir çocuk köle çalıştırıcısıydı. Ancak olay ülke yönetimi ve polisler tarafından örtbas edildi. 17 Nisan 1995’te İkbal, kendisi gibi 800 çocuk tarafından toprağa verildi.
Onun etkilediği ve mücadele ruhunu kazandırdığı çocuklardan birisi olan Craig Kielburger onun bıraktığı yerden mücadeleyi sürdürmeye devam etti. Free The Children derneğini kurdu ve 650’den fazla okul açtı. İkbal’in sayesinde birçok yasal düzenleme yapıldı Pakistan ve benzer ülkelerde. Ama çocuk işçiliği ve köleliği bitmedi hiçbir zaman. Bugün dünya genelinde 300 milyon çocuk çalışmak zorunda bırakılmakta. Özellikle Asya, Afrika ve Güney Amerika’da çocuk işçiler insanlık dışı koşullarda yoğun olarak çalıştırılmakta ve türlü istismara maruz kalmakta.
“Çocukların ellerinde kalem olmalıdır, aletler değil.” İqbal Masih
1998 yapımı bir film olan İqbal, Cinzia Th. Torrini tarafından yönetilmiş olup İkbal Mesih’in hikayesiyle çocuk emeğinin sömürülmesini konu eder.
