Alkol kullanan biri nasıl tedaviye ikna edilmelidir?
Sen “bağımlısın” gibi ifadelerle tanı koymak, doktor rolü üstlenmek yanlıştır. Alkol kullanımı ile ilgili yaşanan olumsuzlukların çevresini, ailesini nasıl etkilediği anlatılarak kişi ikna edilmeye çalışılabilir. Sağlık sorunları yaşayanlarda, eğer doktora gidilmişse, bu sağlık sorununun alkol ile ilişkisi sorgulanabilir.
Aile tarafından kişinin alkol kullanım bozukluğu tedavisini kabul etmeyeceği düşünülüyorsa, alkol kullanım bozukluğu tedavisi için olmasa bile kişinin çok para harcaması, işiyle ilgili düzensizlikleri, yakınlarına agresif davranması gibi uygunsuz bazı hareketleri kendisine hatırlatılarak bu konuda danışmanlık alması önerilebilir.
Olumsuzlukları ortadan kaldırmak, sosyal ya da ekonomik sorunları çözmek, ertesi gün hiçbir şey yaşanmamış gibi hayata devam etmek, aile için uygun olmayan davranış şeklidir. Yaşanan olumsuzluklar telafi edilirse kişinin farkındalığı gecikir.
Alkol kullanım bozukluğu olan kişi tedavi konusunda direnirse, iş yerinden uyarı alacak diye onu idare etmek gibi sorumluluklarını yüklenmek yerine, bir yetişkin gibi davranışlarının sorumluğunu alması söylenebilir.
Yine tüm çabalardan hiçbir sonuç alınamazsa, parasını kesmek, evi terk etmesini istemek, boşanmak gibi yaptırımlarla ailenin bir anlamda onu köşeye sıkıştırması gerekebilir.
Alkol kullanım bozukluğu tedavisi için kararlı ve istekli olmak mı gerekir?
Önce tedaviye karar vermek gerekir. Tedaviye karar vermek bağımlı için çok önemli bir süreçtir. Karar verme tek bir aşamadan oluşmaz. Kişi önce alkol kullanımının kendisine getirdiği zararlardan habersizdir ya da bunların farkında değildir. Daha sonra farkındalık dönemi gelir. Kişi artık alkol kullanımının kendisi için zararlı olduğunu kabul eder. Ancak henüz bırakıp bırakmamaya karar verememiştir. Bu noktadan sonra alkol kullanmayı bırakmaya karar verme aşaması gelir. Karar vermiştir ancak bunun için bir eylemde bulunmamıştır. Daha sonra bırakmak için girişimlerde bulunur ve bırakır. Bıraktıktan sonraysa, tekrar başlamamak için ayıklığı sürdürme kararını vermesi ve bu yönde adımlar atması gereklidir.
Tedavide değişimden bahsedilirken ne kastediliyor?
Alkol kullanım bozukluğu tedavisinde esas olan, kişinin yaşamını ve kendisini tümüyle değiştirmeye karar vermesidir.
Kişi sadece alkolü bırakarak tedaviyi başaramaz. Çünkü bağımlılık bir bütündür. Kişinin bütün yaşamına girmiştir.
Yaşadığı ortam, arkadaşları, ailesi ve işi önemli belirleyicilerdir. Söz konusu olan bu dış etkenler ötesinde, kişi kendi düşünce ve davranışlarını değiştirmeyi ve duygularını yönlendirmeyi öğrenmelidir.
Tedavide ailenin rolü nedir?
Tedaviye devam eden bireyin ailesi eğitim programlarına katılabilir ve danışmanlık hizmetinden yararlanabilir.
Alkol kullanım bozukluğunun ne olduğu, alkol kullanım bozukluğu olan kişiye nasıl yaklaşılması gerektiği, yapılması ve yapılmaması gerekenler bu eğitimlerde öğrenilir. İlgili kavramları, tedavi yöntemlerini, karşılaşacağı tuzakları, zorlukları ve bunlarla başa çıkmayı öğrenirler. Ailenin, eşin ve yakınların tavırları alkol kullanım bozukluğu olan kişinin iyileşmesinde önemli bir etkendir. Onlar değiştikçe, alkol kullanım bozukluğu olan kişi de değişir, tedavinin başarı şansı artar.
Ayık kalmak için akılda tutulması gerekenler nedir?
Alkolü bırakmaya karar verdiğinizde ya da bırakmış olduğunuz bir dönemde ayık kalmak hayatınızdaki en önemli şeydir. Ailenizin, işinizin ya da başka bir şeyin daha önemli olduğunu düşünebilirsiniz ancak ayık kalmazsanız ne işiniz, ne aileniz, ne de bir yaşamınız olacaktır. Eğer hayatınızdaki her şeyin ayık kalmanıza bağlı olduğunuzu düşünürseniz, ayık kalma ihtimalinizi arttırmış olursunuz.
Yaptığınız seçim mutsuz ve sarhoş bir şekilde içmeye devam etmekle, sadece bir içki içmeden yolunuza devam etmek arasındadır.
Neyin yanlış olduğunu daha da geç olmadan fark ettiğiniz için şanslısınız.
Bir süre için alkol ve alkolün sizde yarattığı etkiler için şiddetli bir istek yaşamınız normaldir.
Sizi üzecek bir olaya ya da şiddetli alkol isteğine rağmen gününüzü içmeden geçirebilmek için günlük planlar yapın.
Bir zamanlar kullandığınız alkolden aldığınız keyfi düşünmeyi ya da hayal etmeyi bırakın.
Bir ya da iki kadeh içkinin kötü bir durumu daha iyi yapacağını ya da en azından katlanmayı kolaylaştıracağını düşünmek yerine “bir kadeh içersem işler daha da kötüleşecek, bir kadeh içmek demek sarhoş olmak demek” şeklinde düşünün.
İçinde bulunduğunuz durumu büyütmek yerine minimalize edin. Diğer insanların var olan büyük problemlerini, sadece bir kadeh içmeden çözebilecek olsalardı ne kadar mutlu olacaklarını düşünün. Böyle basit ve küçük bir probleminiz olduğu için kendinizi şanslı sayın.
Bir kadeh alkolü şimdiye kadar yaşadığınız utanç, korku ve mutsuzluğun tek ve yeni bulmuş olduğunuz mutluluğunuzun, kendinize saygınızın ve iç huzurunuzun bir düşmanı olarak görün.
Ahlaksız ya da kötü biri olmadığınızın sadece bağımlı olduğunuzun farkına varın.
Ayıklığın tadını çıkarın:
• Utanç ve suçluluktan uzak olmanın ne kadar iyi olduğunu düşünün.
• Diğer insanların sizin hakkınızda konuşmalarından, acıma ve küçümsemelerinden kurtulmanın ne kadar güzel olduğunu düşünün.
• Korkmadan yaşamanın ne kadar güzel olduğunu düşünün.
Ayık kalmanın avantajlarını listeleyin:
• Normal bir şekilde yemek yiyip uyuyabiliyorsunuz. Dün ayık olduğunuz için, bugün hayatta olduğunuz için ve yarın ayık kalma ayrıcalığınız olduğu için şanslısınız.
• Hayat size ne getirirse getirsin, bunu kendinize olan saygınız, iç huzurunuz ve bütün kuvvetinizle karşılayabileceksiniz.
Alkol kullanım bozukluğu (bağımlılığı) hakkında yanlış bilinenler
Yanlış: Alkol kullanım bozukluğu, kişisel bir zayıflık ya da karakter kusuru gibi nedenlerden oluşur.
Doğrusu: Hiç kimse bağımlı olmak amacıyla alkol kullanmaya başlamaz. Ancak herkes bağımlı olabilir. Kişilik ve davranış değişiklikleri bir süre sonra alkol kullanımına bağlı olarak ortaya çıkabilir.
Yanlış: Alkol etkisinde işlenen suçların cezası yoktur.
Doğrusu: Kişiye bilgisi dışında ya da zorla alkol kullandırılmadığı takdirde, işlenen suça ceza verildiği gibi, bu cezada artış da söz konusu olabilir.
Yanlış: Alkol kullanım bozukluğu irade bozukluğudur.
Doğrusu: Alkol kullanım bozukluğu içmeye ya da kullanmaya başlayınca duramamaktır. Alkol kullanım bozukluğu olan kişi, içmeden ya da kullanmadan yıllarca durabilir, ama yıllar sonra bile bir kez kullandığında artık duramaz devam eder. Herkesin iradesi vardır. İradeyi, alkolü ağzına hiç sürmemek ve alkolden ya da içildiği ortamlardan uzak durmak için kullanmak gerekir.
Yanlış: Alkol kullananlar tedavi olamaz.
Doğrusu: Alkol kullananlar tedavi olabilir. Özellikle tedavi ilkelerini yerine getirenlerde alkolü bırakma oranları çok yüksektir. Ancak alkolü bırakan kişilerde tekrar alkol kullanımına başlamak sık olarak gözlenen bir durumdur. Alkol bırakıldıktan sonra bir daha hiçbir zaman tekrar kullanılmamalıdır.
Yanlış: Tedavi olduktan sonra özel günlerde alkol kullanabilirim.
Doğrusu: Bağımlılık sürecinde beyinde değişiklikler meydana gelir. Alkol kullanım bozukluğu yaşam boyu süren bir beyin hastalığıdır. Kronik özelliği şeker hastalığına benzer. Şeker hastalığında da kişi eğer şeker kullanmaz ve diyetine dikkat ederse, rahat yaşar ve hastalık onun için bir sorun olmaz. Ancak şeker yerse hastalık canlanır ve ciddi bir sorun yaşamaya başlar.
Yanlış: Bir sürü insan kullanıyor onlara bir şey olmuyor.
Doğrusu: Bu düşünce kişinin alkol kullanmaya devam edebilmek için kanıt aramasından kaynaklanır. Alkol kullanan kişilerin bununla ilgili zarar görmeleri zaman alabilir. Kişi çevresinde ya da kendinde bu zararları görmeyince, başına hiç gelmeyecekmiş gibi düşünmek ister. Ancak mutlu, sağlıklı ve üretken olma ihtimali alkol kullanımı ile ortadan kalkar.
Yanlış: Zararım sadece kendime, başka kimseye zararım yok.
Doğrusu: Ailesi kişinin durumu için üzülmektedir. Kişi alması gerektiği sorumluluklarını almadığı için aile bundan etkilenmektedir. Kişinin toplumsal üretkenliği azalır ve zaman içinde üretkenlik tamamen ortadan kalkar. Sağlık harcamaları artar. Kaza geçirme riski artar. Alkolle ilişkili olarak suç işleyebilir. Alkol kullanan başka insanların ortaya çıkmasına dolaylı ya da doğrudan katkısı olabilir.
Yanlış: Bağımlısı olduğum alkolü kullanmam tehlike oluşturur, bağımlısı olmadığım maddeyi rahatlamak için arada bir kullanabilirim.
Doğrusu: Herhangi bir maddeye bağımlılık geliştirmiş kişi, o maddeyi kullanmayıp başka bir madde kullansa dahi yeni kullandığı maddeye de çapraz tolerans geliştirme özelliğinden dolayı bağımlı hale gelebilir. Ayrıca kişi bağımlı olmadığı bir psikoaktif madde kullandığında düşünce sistemleri olumsuz etkileneceği ve sağlıklı kararlar veremeyeceği için yine bağımlı olduğu maddeyi kullanma riski artar.
Bu yazı Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi Düşünen Adam için Cüneyt Erdem ve Müge Bozkurt’un hazırladığı broşürden derlenmiştir.
